Niewiele pojęć jest tak skrajnie rozumianych, definiowanych i ocenianych jak perfekcjonizm. Przez wielu bywa utożsamiany z solidnym i dokładnym wykonywaniem swoich zadań, inni rozumieją to zjawisko jako uwagę skierowaną na szczegóły, dowodząc generalnie że perfekcjonizm to zjawisko pożądane i wcale nie tak często spotykane.

„Bo przecież“ – jak ujęła to jedna z uczestniczek warsztatu na temat perfekcjonizmu – „na większości biurek moich pracowników panuje niebywały bałagan, więc oni na pewno nie są perfekcjonistami“.

Perfekcjonizm bywa również postrzegany jako stałe podnoszenie swoich kwalifikacji, kształcenie się i praca nad sobą i jako taki bardzo wysoko oceniany. Wydaje się że to ostatnie rozumienie perfekcjonizmu jest wspierane przez media i szeroko rozumianą kulturę.

Kogo nie fascynują osiągnięcia sportowców i nienaganne sylwetki znanych osób osiągnięte dzięki określonemu reżimowi?

Perfekcjonizm według definicji to tendencja do posiadania standardów i oczekiwań tak wysokich, że stają się trudne lub wręcz niemożliwe do osiągnięcia. Takie standardy paradoksalnie często przeszkadzają w osiągnięciu celu. Perfekcjoniści mierzą swoje poczucie wartości osiągnięciami i produktywnością.

Badacze od kilkunastu lat prześcigają się w ułożeniu definicji która objęłaby całą złożoność tego zjawiska. Dwóch naukowców z Kanady zdefiniowało kilka rodzajów perfekcjonizmu takich jak:

• Zorientowany na siebie – gdy wysokie standardy narzucone są przez nas samym sobie
• Zorientowany na innych – gdy oczekujemy że inni ludzie spełnią nasze nierealistycznie wysokie standardy
• Społeczny – przekonanie, że inni mają oczekiwania wobec nas tak wysokie, że niemal niemożliwe do spełnienia

( Flett and Hewitt, 2004)

Perfekcjonizm może dotyczyć różnych obszarów takich jak: wygląd zewnętrzny, praca, relacje, organizacja i porządek, a posiadanie wysokiego standardu w jednym obszarze nie musi oznaczać tak samo wysokiego standardu w innym.

Jak myśli perfekcjonista?

Perfekcjoniści myślą w charakterystyczny sposób, który podtrzymuje ich sposób działania. Często przekonani są że jest jeden jedyny i najlepszy sposób robienia rzeczy , dlatego trudność sprawia im zaufanie innym i oddanie odpowiedzialności. Wielu menedżerów którzy wyrośli z roli ekspertów, ma silne przekonanie, że nikt tak jak oni nie będzie w stanie wykonać danego zadania, kontrolują więc w najdrobniejszych szczegółach to jak zadanie jest wykonywane ograniczając tym samym autonomię działania pracowników i często psując relacje z nimi.

Innym charakterystycznym sposobem myślenia perfekcjonisty jest myślenie zero-jedynkowe. Jeśli celem jest zdobycie pierwszej nagrody w ważnym konkursie, wtedy drugie miejsce mogłoby być równie dobrze ostatnim, gdyż ma takie samo znaczenie. Perfekcjonista ceni tylko osiągnięcie celu, który sobie wyznaczył, nie doceniając wysiłku który włożył w jego osiągniecie. Perfekcjonista jest z reguły wrażliwy na opinię innych ludzi i częściej skupia się na tym co inni myślą i jak oceniają jego działania niż na tym co on sam o nich myśli. Tym samym bywa, że skutecznie i w pięknym stylu realizuje cele i osiąga standardy, nie zawsze tylko będąc świadomym czyje cele tak naprawdę realizuje.

Jak działa perfekcjonista?

Perfekcjonista aby czuć, że naprawdę osiąga standardy które sobie stawia, często robi więcej niż potrzeba i niż jest oczekiwane. Przykładem może być oddawanie przed czasem raportów, sprawozdań i innych prac pisemnych, albo mobilizowanie zespołu do realizacji celu przed wyznaczonym terminem. Takie działania paradoksalnie bywają kontrproduktywne, gdyż powodują poczucie wzmożonej i niepotrzebnej presji w zespole i mogą obniżać jakość dostarczanego materiału. Innym paradoksalnym zachowaniem perfekcjonisty jest zwlekanie. Ambicją perfekcjonisty jest wykonanie zadania na możliwie najwyższym poziomie, a wizja tego jak osiągnąć ten możliwie najwyższy poziom może paraliżować podjęcie jakiegokolwiek wysiłku z obawy przed tym, że końcowy rezultat nie sprosta standardom. Perfekcjonista jeśli nie rozpoznał w sobie perfekcjonizmu i nie pracuje z nim świadomie, najczęściej próbuje zmieniać sytuację poprzez próby zmiany zachowań innych osób, które w jego przekonaniu powinny nauczyć się tego co on sam już potrafi. Ponieważ perfekcjonista potrzebuje mieć kontrolę nad sytuacją, w której się znajduje i źle się czuje w sytuacji niepewności, może unikać próbowania nowych rzeczy albo znajdowania się w sytuacjach, które są dla niego zupełnie nowe. Z obawy przed tym jak wypadnie i jak zostanie oceniony może odrzucać aktywności i zaproszenia, które potencjalnie mogłyby sprawić dużo przyjemności, przyczynić się do odkrycia nowych pasji, poznania nowych ludzi. Według badaczki takich zjawisk jak wstyd, niedoskonałość i odwaga w wyrażaniu siebie Bene Brown, perfekcjonizm jest uzależniającym przekonaniem, że jeśli będziemy perfekcyjni wtedy unikniemy bycia ocenianym. Prawda jest natomiast taka, że niezależnie od tego ile energii włożymy w bycie perfekcyjnym, nie ma możliwości całkowitej kontroli nad tym w jaki sposób ludzie nas postrzegają i wysiłek w to inwestowany jest mało zasadny.

Co jest zdrowym dążeniem do celu a co perfekcjonizmem?

Zdrowe dążenie do osiągnięć charakteryzuje posiadanie wysokiego standardu działania, niemniej nadal w zasięgu możliwości. Osoba, która dąży do osiągnięcia celu potrafi cieszyć się nie tylko wtedy gdy go osiąga, ale również wtedy gdy do niego dąży, innymi słowy sam proces realizowania go jest dla niej bardzo nagradzający. Ktoś uczący się angielskiego, kto stawia sobie za cel zdanie egzaminu Proficiency w ciągu dwóch lat, potrafi cieszyć się tym, że jest w stanie czytać literaturę w oryginale i używać idiomów. Perfekcjonista będzie skoncentrowany na osiągnięciu najlepszej oceny z egzaminu. To co odróżnia również zdrowe dążenie do celu od perfekcjonistycznego to stosunek do błędów i niepowodzeń. Błędy w zdrowym podejściu to naturalna konsekwencja prób i podejmowanego wysiłku, są traktowane jako okazja do uczenia się i poprawiania swoich wyników. Perfekcjonista natomiast postrzega błędy jako dowód własnej niekompetencji a czasami nawet bezwartościowości. Błędy są dla niego czymś bardzo trudnym do przyjęcia i zaakceptowania. Z tym się wiąże sposób podnoszenia się z niepowodzeń, który w przypadku zdrowego dystansu do własnych standardów, odbywa się stosunkowo szybko i bez uszczerbku na poczuciu własnej wartości, dla perfekcjonisty jest najczęściej wydarzeniem na długo zapisującym się w jego pamięci. Osoby dążące do osiągania dobrych wyników traktują informację zwrotną i krytykę jako coś co pomaga im w rozwoju i z reguły reagują na nią pozytywnie. Dla perfekcjonisty krytyka jest rodzajem zamachu na poczucie ich wartości, stąd reakcje mogą być zdecydowanie negatywne, niektórzy zaś perfekcjoniści unikają krytyki i wszelkiej informacji zwrotnej.

Czy można to jakoś zmienić?

Jak w przypadku każdej zmiany potrzebna jest silna motywacja a najlepsze rezultaty daje również wsparcie z zewnątrz. Jak zawsze gdy pracujemy z czymś co ukorzeniało się i wzmacniało wiele lat, zmiana nie odbywa się szybko, a rezultaty zazwyczaj pojawiają się po dłuższym czasie. Przed zmianą, perfekcjonistę może hamować obawa, że rozluźnienie standardów obniży wykonanie zadania i osiąganie celów. Rezygnacja z perfekcjonizmu może się też wiązać z przekonaniem o byciu niespójnym, albo przyznaniem, że było się w niektórych obszarach zbyt rygorystycznym. Ważne jest ustalenie bardzo konkretnych celów, sformułowanych pozytywnie, a więc nie wystarczy powiedzieć sobie „od dzisiaj chcę być mniej perfekcjonistyczna”. Cel powinien określać obszar jakiego dotyczy dane zachowanie i konkretny wynik. Kluczowe jest eksperymentowanie z nowymi zachowaniami i poluzowywanie określonego standardu. Zmiana zawsze wywołuje pewien dyskomfort i ważne jest aby nauczyć się ten dyskomfort tolerować. I wreszcie: dobrze jest zaakceptować własną niedoskonałość i cieszyć się nią!